Άρθρα
Παιδικές απορίες ή πώς να χτίσουμε την εμπιστοσύνη με το παιδί μας
Πίσω από κάθε διαπίστωση και ανακάλυψη στην ιστορία της ανθρώπινης έρευνας υπάρχει ένα ερώτημα. Οι ερωτήσεις είναι η έκφραση του πνεύματος, που εξελίσσεται και που κατακτά τον κόσμο. Το παιδί μεγαλώνοντας έχει την ανάγκη να κατανοήσει τον κόσμο που το περιβάλλει, στην αρχή της ζωής του με τις αισθήσεις του και αργότερα με την σκέψη του θέτοντας ερωτήσεις. Και ο πρώτος αποδέκτης των παιδικών αναρωτήσεων θα είναι οι ίδιοι οι γονείς, γι'αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει απ' την πλευρά τους ενδιαφέρον, διαθεσιμότητα και διάθεση να τις λάβουν υπόψη τους και να αντιδράσουν σ' αυτές.
Οι νέοι γονείς στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν στο ρόλο τους και υπό το βάρος του σύγχρονου τρόπου ζωής απευθύνονται στο διαδίκτυο για ενίσχυση και συμβουλές στον τρόπο που θα διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους. Ιδιαίτερη σημασία φαίνεται να δίνεται στην παιδική νοημοσύνη και πώς αυτή μπορεί να καλλιεργηθεί από την βρεφική ηλικία.
Η ευφυΐα όμως και μόνο δεν εξασφαλίζει την υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας. Αυτό που συχνά δεν λαμβάνεται υπόψη και είναι σημαντικό, είναι η συναισθηματική ανάπτυξη. Το συναίσθημα είναι παρόν σε κάθε προσπάθεια για πνευματική ενέργεια· με άλλα λόγια, σημασία έχει όχι μόνο το τί πρέπει να μεταδοθεί σαν γνώση, αλλά και το πώς.
Δημιουργώντας ένα περιβάλλον που παροτρύνει τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις σημαίνει οργάνωση της καθημερινότητας έτσι ώστε να ευνοείται ο διάλογος, ο προβληματισμός και η επίλυση προβλημάτων, ώστε τα παιδιά να νιώθουν ότι είναι ασφαλή να διατυπώσουν οποιαδήποτε απορία τους.
Σε μία εποικοδομητική και ουσιαστική συζήτηση, συνήθως, ακούγεται το «συμφωνώ»-«δε συμφωνώ» και όχι το «σωστό»-«λάθος¨, δεν υπάρχει μία σωστή απάντηση, αλλά πολλές διαφορετικές και η κατάληξή της δεν είναι γνωστή εκ των προτέρων.
Ο ενήλικας μπορεί να ενθαρρύνει το παιδί να προσεγγίσει μόνο του την απάντηση, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες ερωτήσεις, ώστε να συσχετίσει καταστάσεις και γεγονότα που έχει βιώσει με την απάντηση που ψάχνει ή με λογικά επιχειρήματα να το οδηγήσει σταδιακά στη λύση που ζητάει. Η προσέγγιση αυτή βοηθά το παιδί να ελευθερωθεί από την εξάρτησή του από τον ενήλικα.
Συχνά, οι ερωτήσεις των παιδιών μπορεί να φέρουν τους γονείς σε αμήχανη θέση, είτε γιατί δεν έχουν μία άμεση απάντηση, είτε γιατί αναφέρονται σε ¨ευαίσθητα¨ θέματα, όπως ο θάνατος, η σεξουαλικότητα, η διαφορετικότητα, ο πόλεμος. Αναγνωρίζοντας τα όριά του, ο ενήλικας εξηγεί στο παιδί ότι δεν είναι σε θέση να του απαντήσει τη δεδομένη χρονική στιγμή και το διαβεβαιώνει ότι θα σκεφτεί ή θα ψάξει την απάντηση, ή σε άλλες περιπτώσεις ότι μπορούν μαζί να την αναζητήσουν. Στην περίπτωση που δεν ξέρουν τον τρόπο να απαντήσουν μπορούν να απευθυνθούν στους ειδικούς.
Καταλήγοντας, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι γονείς θα πρέπει να συζητούν με τα παιδιά τους για όλα τα θέματα, ακόμα και γι' αυτά που προσεγγίζονται δύσκολα. Όσο πιο απαιτητική είναι η απάντηση που καλούνται να διαχειριστούν, τόσο μεγαλώνει η εμπιστοσύνη στη σχέση με το παιδί τους. Μόνο με συνεχή συζήτηση υπάρχει η πιθανότητα να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί ο δεσμός αυτός εμπιστοσύνης. Ίσως να φαίνεται δύσκολο, αλλά αξίζει κάθε προσπάθεια.
Κατερίνα Γιαννούλα - Μάρτιος 2020
Ο πόνος της απώλειας
Όλοι οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με το θάνατο κάποιου αγαπημένου προσώπου ή την απώλεια μιας σχέσης ερωτικής ή φιλικής, βιώνοντας έντονο ψυχικό πόνο, απόγνωση και άλλα επώδυνα συναισθήματα. Η εσωτερική διεργασία που συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα εξαιτίας μιας απώλειας ορίζεται ως πένθος.
Για την καλύτερη κατανόηση της επώδυνης συναισθηματικής κατάστασης της απώλειας και του θανάτου οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το πένθος έχει 5 στάδια, που η διάρκεια και η έντασή τους διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Το στάδιο της άρνησης και της απομόνωσης εμφανίζεται αμέσως μετά το σοκ της είδησης της απώλειας. Στο στάδιο αυτό αρνούμαστε το γεγονός και χρησιμοποιούμε την απλή φράση «Δεν το πιστεύω. Αποκλείεται». Η άρνηση είναι ο μηχανισμός άμυνας του ψυχισμού μας για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε τον πόνο και όλα τα αρνητικά συναισθήματα όπως θυμό, φόβο, ενοχές. Συνήθως επιλέγουμε να απομονωθούμε και αποφεύγουμε να συζητάμε το γεγονός.
Στη συνέχεια, στο στάδιο του θυμού, απευθύνουμε τον θυμό μας στους άλλους ή στον εαυτό μας και πολλές φορές προς το πρόσωπο του θανόντα. Τα συναισθήματα του θυμού συχνά συνοδεύονται από συναισθήματα ενοχής και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος θυμού-ενοχών, που τροφοδοτεί το ένα το άλλο.
Ακολουθεί το στάδιο της διαπραγμάτευσης ,όπου στην ουσία ξαναζούμε την ιστορία χρησιμοποιώντας το «αν» και δημιουργούμε, πολλές φορές με παράλογο τρόπο, διαφορετική έκβαση. Με αυτόν τον μηχανισμό προσπαθούμε να ελέγξουμε την κατάσταση και να προστατέψουμε τον εαυτό μας από αυτό που στην ουσία είναι αμετάκλητο.
Το στάδιο της κατάθλιψης έρχεται για να συνειδητοποιήσουμε ότι η απώλεια είναι οριστική και αφηνόμαστε να βιώσουμε απέραντη θλίψη. Στο στάδιο αυτό, ανάλογα με τον ψυχισμό του καθενός, θρηνούμε, εγκαταλείπουμε δραστηριότητες που μας ευχαριστούν ή επιλέγουμε την μοναξιά και βυθιζόμαστε στον πόνο.
Το τελευταίο στάδιο είναι το στάδιο της αποδοχής, όπου αποδεχόμαστε την κατάσταση με ηρεμία. Στο στάδιο αυτό μπορούμε να φέρνουμε στη μνήμη μας περιστατικά της ζωής μας με το αγαπημένο πρόσωπο ή να συζητάμε γι' αυτά, αλλά και για τα συναισθήματά μας με τους άλλους.
Τα 5 αυτά στάδια έχουν διαφορετική διάρκεια και ακολουθία στους ανθρώπους και συχνά επανερχόμαστε σε προηγούμενα στάδια στην προσπάθειά μας να διαχειριστούμε όλα τα αρνητικά συναισθήματα που μας κατακλύζουν.
Όλα τα παραπάνω αφορούν την απώλεια και το αμετάκλητο του θανάτου, αλλά σαφώς αφορούν και τη διάλυση μιας συντροφικής ή φιλικής σχέσης. Στις μέρες μας αφορά πολλές φορές δυστυχώς και στην απώλεια της εργασίας.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι έχουμε δικαίωμα να θρηνήσουμε και να αφεθούμε να ζήσουμε όλα τα αρνητικά συναισθήματα για να τα διαχειριστούμε και να αποδεχτούμε την οδυνηρή κατάσταση που τα προκαλεί. Η συζήτηση για τα επώδυνα αυτά συναισθήματα σε ένα ασφαλές μη επικριτικό περιβάλλον λειτουργεί καθαρτικά και απελευθερωτικά. Η οικογένεια, οι φίλοι και η αναζήτηση ειδικής ψυχολογικής υποστήριξης αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για να καταφέρουμε να περάσουμε τις συμπληγάδες της οδύνης του θανάτου και της απώλειας.
Η ζωή είναι γεμάτη από μικρές ή μεγάλες απώλειες που μας εξελίσσουν, μας ενεργοποιούν, μας κρατούν ζωντανούς και ίσως φωτίζουν το δρόμο μας.
Κατερίνα Γιαννούλα - Απρίλιος 2020
Άγχος και μηχανισμοί άμυνας
Οι άνθρωποι ήδη από την παιδική τους ηλικία μπορεί να αντιμετωπίσουν στρεσογόνες καταστάσεις. Καταπίεση, αδιαφορία γονέων, αίσθημα ανεπάρκειας, αποτυχίες, κίνδυνο σωματικής ακεραιότητας, ματαίωση, μοναξιά. Προκειμένου το παιδί να προστατέψει το Εγώ του, να μειώσει το άγχος του και να προφυλάξει την ψυχική του ισορροπία, αναπτύσσει υποσυνείδητα ορισμένους μηχανισμούς άμυνας, δηλαδή στρατηγικές που θα το προστατέψουν και θα το βοηθήσουν να αποστασιοποιηθεί από την πλήρη αντίληψη των δυσάρεστων σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών.
Αν και οι μηχανισμοί άμυνας προσφέρουν ένα ασφαλές εργαλείο για την αντιμετώπιση ψυχικών συγκρούσεων (ώριμοι/υγιείς μηχανισμοί άμυνας), ωστόσο η ανάγκη πολλές φορές για αποφυγή μιας επώδυνης πραγματικότητας και του αισθήματος δυσαρέσκειας ενεργοποιεί τους λεγόμενους ανώριμους μηχανισμούς άμυνας. Κι ενώ το άτομο προσπαθεί να ελέγξει τα όρια των άλλων και του περιβάλλοντός του καταναλώνοντας πολλή ενέργεια, τελικά καταλήγει στο να αρνείται να βιώσει τα συναισθήματά του, να βρει τα προσωπικά του όρια και να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις. Συνέπεια αυτών είναι το άτομο να είναι δυσλειτουργικό, να αντιμετωπίζει μακροπρόθεσμα προβλήματα στις σχέσεις του και να εκδηλώνει διαταραχές της κατάθλιψης και της προσωπικότητας.
Αναγνωρίζοντας ο καθένας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στη διαχείριση των συναισθημάτων του, των δύσκολων καταστάσεων στην καθημερινότητά του και των συγκρουσιακών σχέσεων, έχει κάνει το πρώτο βήμα συνειδητοποίησης, ώστε να περάσει στο επόμενο, αυτό της αναζήτησης πιο ώριμων στρατηγικών και τελικά της μείωσης ή επίλυσης της συναισθηματικής δυσφορίας και των ψυχικών συγκρούσεων.
Ενδεικτικά, αναφέρονται ορισμένοι μηχανισμοί άμυνας:
Άρνηση
Η άρνηση είναι ο μηχανισμός αυτός που χρησιμοποιείται ώστε να γίνει η ζωή μας λιγότερο δυσάρεστη. Πολλοί άνθρωποι, σε καταστάσεις που οι περισσότεροι θα αντιλαμβάνονταν ως αρνητικές, εκδηλώνουν υπερβολική χαρά με την πεποίθηση ότι «εάν κάτι δεν παραδεχτώ ότι συμβαίνει, τότε δεν συμβαίνει». Ο μηχανισμός αυτός συχνά συναντάται σε άτομα που δέχονται βία και αρνούνται την επικινδυνότητα του άλλου ή σε γονείς που αρνούνται να δεχτούν αδυναμίες ή ελλείμματα του παιδιού τους.
Μετάθεση
Συχνά, δημιουργούνται συναισθήματα για κάποιον, τα οποία δυσκολευόμαστε να εκφράσουμε και τελικά εκφράζονται σε κάποιο άλλο πρόσωπο, περισσότερο «ακίνδυνο», για παράδειγμα ο θυμός και η επιθετικότητα ενός γονέα για τον σύντροφό του να στρέφεται προς το παιδί τους.
Απόσυρση
Πρόκειται για μια διεργασία ψυχολογικής «απόδρασης» από την πραγματικότητα, στοχεύοντας στην ανακούφιση του εαυτού μέσω της φυγής. Συχνά, παρατηρείται κάποιος να αποχωρεί ή να αποφεύγει κοινωνικές περιστάσεις που του προκαλούν άγχος ή να καταφεύγει στον ύπνο όταν κάποια κατάσταση του προκαλεί υπερβολική διέγερση. Το άτομο μέσω της απόσυρσης απομακρύνεται από την ενεργή συμμετοχή του στην επίλυση των διαπροσωπικών του προβλημάτων, με αποτέλεσμα να φαίνεται αδιάφορος προς τους άλλους και χωρίς συναισθηματική ανταπόκριση.
Προβολή
Η προβολή συμβαίνει όταν ένα άτομο αποδίδει δικά του συναισθήματα, σκέψεις, ορμές χωρίς να το συνειδητοποιεί σε άλλα άτομα. Έτσι, για παράδειγμα, ένα άτομο προβάλλει τις επιθετικές του ενορμήσεις σε κάποιο άλλο άτομο και το «σε μισώ» γίνεται «εσύ με μισείς».
Παλινδρόμηση
Η παλινδρόμηση δηλώνει την επιστροφή του ατόμου σε πρώιμα εξελικτικά στάδια όταν έρχεται αντιμέτωπο με στρεσογόνες και απειλητικές καταστάσεις και συναισθήματα. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να αντιδράσει στη γέννηση του αδερφού του με νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα δαχτύλου ή απαίτηση για θηλασμό.
Μόνωση του συναισθήματος
Πρόκειται για την (από)μόνωση του συναισθήματος από ένα οδυνηρό και επώδυνο γεγονός, δίνοντας έμφαση στο γνωστικό περιεχόμενό του και την έκφραση των λογικών σκέψεών του. Η μόνωση χρησιμοποιείται συχνά από ανθρώπους που αντιμετώπισαν ακραία τραυματικά γεγονότα (ατυχήματα, πολέμους, φυσικές καταστροφές, σεξουαλική κακοποίηση). Αυτοί οι άνθρωποι περιγράφουν τα τραυματικά συμβάντα σαν να αφορούν κάποιον άλλο, δηλαδή σαν να μην τα έζησαν οι ίδιοι.
Μετουσίωση
Ως άμυνα η μετουσίωση θεωρείται ο πιο υγιής και ώριμος τρόπος επίλυσης των ενδοψυχικών συγκρούσεων, καθώς πρόκειται για μια διεργασία που το άτομο διοχετεύει την ενέργειά του σε πράξεις κοινωνικά αποδεκτές. Για παράδειγμα, κάποιος που εκδηλώνει επιθετικές τάσεις αποφασίζει να ασχοληθεί με τις πολεμικές τέχνες.
Κατερίνα Γιαννούλα - Δεκέμβριος 2020